Verslag Boekenclub Voor Wie Willen We Zorgen? Ecofeminisme als inspiratiebron
Op woensdag 4 december bespraken we Voor wie willen zorgen? Ecofeminisme als inspiratiebron van schrijvers Philsan Osman, Marie-Monique Franssen en Dirk Holemans. Het boek pleit ervoor de instrumentele kijk op de natuur en de mens als concurrent achter ons te laten. In plaats daarvan moeten we écht zorgen voor alle mensen en andere aardbewoners. Kan zorg, gebaseerd op emancipatie, verbondenheid en generositeit, een nieuw vertrekpunt voor onze samenleving zijn?
Tijdens de coronapandemie ontstond Voor wie willen we zorgen? in een tijd waarin zorg centraal stond. De wereld stelde zichzelf een urgente vraag: hoe dragen we gezamenlijk zorg voor elkaar en voor onze planeet? De pandemie bood een unieke kans om op nieuwe manieren naar lijden, zorg en verbondenheid te kijken. Het boek nodigt uit tot reflectie op de relatie tussen mens en natuur, en roept op tot een systeemverandering waarin zorg en generositeit niet enkel idealen zijn, maar de basis vormen van ons handelen.
Verslag & foto’s: Tine Pillaert
Inheemse homologiën: een gedeeld perspectief
Een centraal thema in het boek is dat van inheemse homologiën, die verwijzen naar gedeelde structuren en functies in ecosystemen en menselijke samenlevingen. Deze kennis, vaak ondergewaardeerd, biedt perspectieven voor een duurzamere toekomst. Bijvoorbeeld, door te leren van inheemse stedenbouwkunde en ontwerpen vanuit het perspectief van andere wezens, zoals honden of insecten, kunnen we onze blik verruimen en zorg meer centraal stellen in architectuur en stadsontwikkeling.
Zo benadrukt Philsan Osman, co-auteur van het boek en spreker op onze gespreksavond over ecologie, rechtvaardigheid en architectuur de waarde van inheemse en lokale kennis. Een week eerder organiseerde PAF deze avond samen met Stad & Architectuur in Leuven. Tijdens dit evenement deelde Osman haar visie op ecofeministisch denken en de verwevenheid van de ecologische crisis en sociale onderdrukking. Haar Somalische achtergrond dient daarbij als bron van inspiratie voor het bouwen aan gemeenschappen en collectieve referentiekaders. Osman wees op de noodzaak om blindheid voor alternatieve referentiekaders, zoals die van andere culturen of ecosystemen, te doorbreken.
Intersectionaliteit en ecofeminisme
Het boek brengt intersectionaliteit naar voren als een sleutelconcept. Het leert ons dat de strijd voor rechtvaardigheid geen of-of-verhaal is, maar een en-en-verhaal. Intersectioneel ecofeminisme legt de verbanden bloot tussen gender, ras, klasse en ecologische vernietiging. Noël Sturgeon omschrijft ecofeminisme als een beweging die deze onderliggende ideologieën kritisch bevraagt. Nu is het tijd om intersectionaliteit verder te integreren in het ecofeminisme, met nieuwe denkbeelden over zorg, verantwoordelijkheid en rechtvaardigheid.
Tijdens de boekenclub werd opgemerkt dat collectieve zorg begint bij de verbindingen die we zelf maken. Een deelnemer benoemde dat kleinere initiatieven en gemeenschappelijke inspanningen bijdragen aan de grotere systeemverandering die nodig is. Zo gaf Philsan Osman aan dat zij zich laat inspireren door Elizabeth Wathuti’s oproep: "Please follow your heart and act." Het boek creëert een web van kennis, waarin generaties elkaar inspireren door ervaring en verhalen door te geven.
Zorg en architectuur: een nieuwe werkcultuur
De discussie binnen de boekenclub bracht concrete vragen naar voren: Hoe bouwen we een cultuur van zorg in onze werkpraktijken? Hoe integreren we zorg niet alleen in onze ontwerpen, maar ook in de structuren waarmee we werken? Een deelnemer verwees hierbij naar de tweede spreker van de gespreksavond afgelopen week, Jolein Bergers, architect en onderzoeker, die stelde: “Wie heeft besloten dat wij meer recht hebben op een ‘leegstaande’ site dan bijvoorbeeld bijen?”
Vanuit dit perspectief moeten we opnieuw nadenken over hoe we ruimtes ontwerpen, zoals daken herstellen voor vleermuizen en andere dieren. Dit herstelt niet alleen de balans in de natuur, maar ook in onszelf.
Van kennis delen naar collectieve actie
Een ander gespreksthema was de rol van kennisdeling. Suzanne Simard, auteur van op zoek naar de moederboom, vernoemd als bron in het boek, benadrukt in haar werk dat kennis niet één vorm hoeft te hebben. Simard’s idee dat bomen onderling communiceren via een ‘wood wide web’ werd als inspirerend ervaren. Deze benadering sluit aan bij het boek’s oproep om nieuwe manieren van samenwerking te omarmen, waarbij zorg en ecologie centraal staan.
Twee deelnemers gaven aan dit boek te hebben gelezen en bevestigden dat kennisdeling niet alleen gaat om het overnemen van architecturale plannen, maar om het samen oplossen van complexe vraagstukken vanuit diverse perspectieven en door onbekenden op te nemen in een referentiekader. Dit vraagt een open houding en aandacht voor de waarden die we bovenaan onze agenda plaatsen.
Tot slot werd besproken hoe belangrijk het is jezelf de vraag te stellen: ‘Voor wie zorgt dit project mee?’ Door expliciet na te denken over wie er baat heeft bij ontwerpkeuzes en wie er deelneemt aan het proces, wordt zorg een integraal onderdeel van architectuur en stadsontwikkeling.
Het boek sluit af met een hoopvolle boodschap. Het essay had als doel radicale zorg centraal te stellen door de lens van intersectioneel ecofeminisme, in de hoop de benodigde inspiratie te bieden om een toekomst te realiseren waarin zorg niet alleen wordt besproken, maar ook op brede schaal wordt beoefend.
Een aantal titels, namen en termen die ter sprake kwamen in deze PAF boekenclub.
Boek: De zeven vinkjes - Joris Luyendijk
Boek: Feminism for 99%: A manifesto - Cinzia Arruzza, Nancy Fraser en Tithi Bhattacharyya
Boek: Form follows love - Anna Heringer
Boek: Het verborgen leven van bomen - Peter Wohlleben
Boek: Op zoek naar de moederboom - Suzanne Simard
Boek: The Great Derangement: Climate Change and the Unthinkable - Amitav Ghosh
Boek: The parable of the Sower - Octavia E. Butler
Boek: The Three-Body Problem - Liu Cixin
Boek: Witte mensen, Joden en wij naar een politiek van revolutionaire liefde - Houria Bouteldja
Bundel: Afhankelijkheidsverklaring - Rebekka de Wit
Naam: Elizabeth Wathuti
Naam: Hannah Arendt
Naam: Noël Sturgeon
Naam: Wangari Maathai
Rapport: De grenzen aan de groei (rapport van de Club van Rome) - Dennis Meadows en Donella Meadows
De PAF Boekenclub vond plaats op 4 december 2024 bij Stadsform in Antwerpen.
Voor wie willen we zorgen? Ecofeminisme als inspiratiebron is onder andere geschreven door Philsan Osman. Philsan Osman kwam op 21 november langs bij PAF en Stad & Architectuur in Leuven om tijdens deze gespreksavond het ecofeminisme in vogelvlucht uiteen te zetten en ging ze in op haar onderzoek dat zich richt op dekoloniale ecologie en intersectionaliteit.
